De landbouw is tegenwoordig een winstgevend bedrijf door voortschrijdende intensivering en specialisering. Daarbij zijn niet te negeren neveneffecten bijgekomen: de bodemvruchtbaarheid neemt af; de fossiele input is hoog en de milieu- en andere niet-financiële kosten daarvan zijn vaak nog verborgen en worden overgeheveld naar de maatschappij; de winstmarges in bijna alle landbouwsectoren zijn marginaal en staan onder druk door ontwikkelingen op de wereldmarkt; de gehele productketen wordt anoniemer (o.a. door schaalvergroting) en schakels binnen die productieketen vervreemden van elkaar waardoor nog grotere druk komt te liggen op prijzen, milieu en het plezier van het produceren van voedsel.
Daarentegen worden er overal initiatieven genomen die deze effecten overkomen, verhelpen en bijsturen: de biologische markt is een langdurig groeiende markt (in EU en daarbuiten); stadslandbouw en local2local nemen een vlucht; landbouw wordt steeds vaker gecombineerd met natuurontwikkeling, voedselbossen en meervoudige (economische) functies. Wat echter mist zijn grootschalige experimenten die de opschaling onderzoeken van herstellende, zelf-genererende en input-arme agrarische strategieën in de vorm van permanente agricultuur (permacultuur) en in hoeverre deze het huidige businessmodel kunnen aanvullen en/of succesvol kunnen vervangen. Samyama is actief in de volgende onderwerpen:
Samyama’s activiteiten in Regeneratieve Landbouw:
- Strategiebepaling: wat is de huidige situatie van uw bedrijf en hoe ziet een ideaal geïntegreerd en divers systeem eruit? De geschikte strategie wordt gevormd door te kijken naar huidige activiteiten, aanknopingspunten, ambities en verlangens van uw bedrijf. Te beginnen met de makkelijkste aanpassingen met het grootste effect.
- Regeneratief ontwerp: eerst wordt bepaald wat de belangrijkste cycli zijn (water, zon/energie, biomassa; nutriënten; arbeid; en vee) en niches (onbenutte potentie, ontwikkelmogelijkheden of ongebruikt land). Vervolgens wordt aan de hand van uw ambities een geïntegreerd ontwerp gemaakt met de focus op:
- Progressieve toename van biodiversiteit
- Vermindering van fossiele energie en arbeid
- Stapeling van functies: ieder component op het boerenbedrijf heeft meerdere functies en iedere functie wordt door meerdere componenten vervuld.
(Bovenstaand figuur: let op de variatie gewassen, de mulch (bodembedekking), schaduw en waterloop. Dit is een continu producerend ontwerp. bron: ‘Life in Syntropy’; Gosch, 2016, Brasilia).
- Successielandbouw: de groeiende diversiteit in het ontwerp is erop gericht om nu, later en véél later inkomsten te genereren. Uw bedrijf doorloopt verschillende fases naarmate de biodiversiteit en veerkracht toeneemt. Elk van deze fases herbergt nieuwe mogelijkheden voor inkomsten. Successielandbouw kan worden toegepast in stadslandbouw, conventionele akkerteelt en bosbouw.
(Bovenstaand figuur: Polyculturen kunnen wel degelijk hoogproductief zijn. Verschillende boomsoorten produceren tegelijkertijd waardevolle input als meststoffen, schaduw, nutriënten, klimaatstabilisatie. Terwijl de Eucalyptus (midden) over 20 jaar pas oogst, levert de boom wel al deze waardevolle input. Bron: ‘Life in syntropy; Gosch, 2016).
- Ketenanalyse in diversificatie van inkomsten: bij het spreiden van risico’s en inkomsten hoort ook een goede ketenanalyse. Het doel kan zijn om kortere ketens te creëren, afnemers en vooral consumenten meer te betrekken en alternatieve afzetmogelijkheden te vinden voor de spreiding van uw productie.
Voor veehouders:
5. Duurzame veeteelt: Het ‘Uitvoeringsprogramma Duurzame Veeteelt’ (UDV), een green deal tussen Ministerie van Economische Zaken en negen andere milieu- en agrarische organisaties heeft 15 duurzame doelstellingen opgesteld waarmee in 2023 een ‘in alle opzichten duurzame veeteelt’ wordt nagestreefd. Deze pijlers gaan onder andere over een grotere biodiversiteit, geen fossiele brandstoffen meer, schone bodem, water en lucht. Met de Samyama methode kunt u een herstellend ontwerp in het teken van die doelstellingen ontwerpen. Daarnaast kunt u door Samyama op wetenschappelijke manier verslag laten uitbrengen van de door u behaalde resultaten op deze pijlers.
Uitgangspunten uit de permacultuur
(Entropie en) Syntropie: een energetische kijk op de werking van een (agrarisch) ecosysteem kan een aantal fundamentele functies en principes beter toelichten. In een gesloten systeem is er altijd entropie, wat wil zeggen dat er bij elke energieconversie (van functie of product) energieverlies optreed waardoor hoogwaardige energie steeds minder waard wordt. Entropie blijft dus over, is de restenergie die het ‘systeem’ verlaat nadat een (reeks aan) functie(s) is/zijn uitgevoerd. Het is de lichaamswarmte nadat voedsel het lichaam heeft voorzien van energie; of de uitstootgassen en het geluid van landbouwmachines; of de uitspoeling van mineralen aan het grondwater (en uiteindelijk naar de zee). Echter, de natuur, en het doel van een goed Permacultuur(PC)-ontwerp is het continu bedenken van strategieën om alle vormen van energie op weg naar entropie te onderscheppen en op te slaan, te herleiden en om te zetten voor nuttig gebruik. Een ander woord voor dit proces is syntropie en geeft aan dat een systeem juist complexer, voedzamer en hoogwaardiger in potentie wordt als het daar de kans voor krijgt.
Stapeling van functies: een productief agrarisch bedrijf bestaat uit verschillende componenten; iedere component kan in potentie verschillende functies hebben. Die functies worden weer ondersteund door ander componenten in het systeem. Door die functies te benadrukken en optimaal in te zetten wordt de complexiteit en syntropie van het systeem vergroot.
Intrinsieke waarde van levende organismen: Levende systemen organiseren en creëren continu complexe systemen om energie en bouwstoffen te verzamelen, op te slaan, te composteren en transformeren voor verder gebruik. Ieder levend organisme vervult deze syntropische arbeid. Hoe groter dit bestand wordt aan bodemleven, gewervelden, vogels, flora en andere elementen op de boerderij en hoe hoger de functionele connecties tussen die elementen, hoe hoger de syntropie en uiteindelijk de opbrengst. Leven en de stroming in dat leven (inclusief de mens) zijn dus (de enige) middelen die in staat zijn continue een opbrengst te genereren (en dus niet technologie bijvoorbeeld). Het is daarom de som en capaciteit van alle levensvormen op het bedrijf die de totale systeemopbrengst (en overvloed) bepalen.
Opbrengst: de systeemopbrengst wordt in een goed PC-ontwerp gedefinieerd als de surplus van wat een systeem opslaat, conserveert, hergebruikt of omzet, boven en nádat aan alle eigen behoeftes van het systeem –om te groeien, reproduceren en te onderhouden- is voldaan. Een te eenzijdige focus op 1 of 2 producten als opbrengst heeft verschillende nadelen. Allereerst wordt het systeem niet in haar meest optimale vorm gebruikt. Ten tweede wordt het systeem niet opgebouwd tot haar ware potentie om te leveren en om schokken op te vangen. Ten derde veroorzaakt het afdwingen van een te grote (eenzijdige) opbrengst voor een grote disbalans: elk systeem accepteert enkel dat gedeelte wat nuttig gebruikt kan worden. De rest geeft aanleiding tot wanorde in een organisme of systeem. Dit geld zowel voor mestoverschot, als voor eenzijdige voeder, teveel pesticiden en/of kunstmest. Als laatste nadeel moeten nu alle functies die in principe door het ecosysteem geleverd werden nu geleverd worden met externe input (bestuiving, bemesting, bestrijding, grondbewerking, onkruidbeheersing).
Cycli – niches in ruimte en tijd: cycli zijn zich herhalende gebeurtenissen in een systeem. Ze hebben ook de speciale kwaliteit van het vertragen van energie en bouwstoffen op hun pad richting hun entropisch einde. Niches in het veld zijn plekken waar zich kansen voordoen voor gebeurtenissen, zoals nestelen, broeden, voeden, genereren, composteren, ontgiften. Als niches mogelijkheden zijn in ruimte, dan zijn cycli mogelijkheden in tijd en samen bieden ze een schuilplaats aan verschillende soorten en gebeurtenissen. Door deze cycli te stimuleren en te versnellen worden de mogelijkheden voor opbrengst verhoogd. Vergroot dus de syntropie, de biodiversiteit, de stroming en cycli en verhoog hiermee de opbrengst.
(theoretisch) Oneindige opbrengstpotentie: opbrengst is niet een vaste optelsom van een bepaald systeem, maar een maat voor het inlevingsvermogen, begrip en kunde van de ontwerper van dat systeem. En uitgaande van het vorige principe van ‘cyclische mogelijkheden’ zijn er theoretisch geen grenzen aan de oogst omdat er altijd een nieuwe variëteit, cyclus, route, functionele combinatie, techniek of structuur toegevoegd kan worden. In relatie tot de huidige landbouw kan er praktisch gezien meer gebruik worden gemaakt: van ruimte, zowel bovengronds van invallende energie (voor fotosynthese) als ondergronds van nutriënten; van tijd, zowel van verschillende oogsttijdstippen en versnelling van cyclussen; van soorten, zowel van dieren die verschillend grazen en uitscheiden, als van gewassen die verschillende taken uitvoeren zoals bemesten, water vasthouden, schaduw geven, voederen, mineralen en gezondheidsbevorderende stoffen produceren.
Complexiteit: is het aantal connecties tussen verschillende elementen in een hoogproductief systeem. Een grote rol hierin heeft informatie omdat meer elementen en functies moeten worden begrepen. Op gegeven moment wordt het aantal connecties teveel en verschuift de focus naar de aard en waarde van connecties tussen elementen. Een andere grote rol speelt het vertrouwen of de overgave aan het feit dat ieder element ook weer connecties maakt met andere elementen. Orde en chaos krijgen andere definities: orde wordt dan bereikt doordat elementen op een gunstige manier samenwerken; een recht, schoon, aangeharkt en strakke inrichting dat tevens energie-intensief is dan in natuurlijk opzicht een chaos. Kennisontwikkeling en praktische management van een PC-design vergt dan ook een andere aanpak van de agrariër en zijn (ondersteundend) netwerk.
Observatie en contemplatief begrijpen: een wetenschappelijke benadering bestudeert vaak een gesloten systeem. Echter, een PC-ontwerp zoals Samyama dat graag beoogt, focust op een open systeem waar in toenemende mate diversiteit wordt toegevoegd. Elk systeem wordt dermate uniek dat een andere managementstrategie nodig is, oftewel die van observeren en contemplatief begrijpen. De ontwerpers en managers van een agrarisch systeem zullen dit gaandeweg ontwikkelen naarmate een verschuiving plaatsvind van ‘calamiteitenbestrijding’ naar ‘effectieve risicovermindering’.